پدافند غیر عامل چیست؟

می تواند پدافند را اینگونه تعریف کرد که هر گونه عملی که با استفاده از وسایل و امکانات موجود به منظور جلوگیری و مقاومت در مقابل پیشروی دشمن و انهدام نیروهای تک آوری دشمن انجام می شود. و یا به عبارتی بهتر، هر گونه عملیاتی که در آن درجه ای از پایداری دیده شود را پدافند می گویند و از دو پخش پدافند عامل و پدافند غیر عامل تشکیل می شود.

پدافند عامل عبارت است از بکارگیری مستقیم جنگ افزار، به منظور خنثی کردن و یا کاهش اثرات حملات و عملیات خصمانه ی هوایی، زمینی، دریایی، نفوذی خرابکارانه و عملیات تروریستی دشمن بر روی اهداف مورد نظر.

انواع حملات معرفی شده؛ حمله زمینی، حملات هوایی با هواپیما، حملات موشکی، سلاح های اتمی، و موشک های دقیق و نفوذ کننده بمب های هواسوخت، بمب های الکترومغناطیس.

پدافند غیر عامل به مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می شود.

در تعریفی دیگر پدافند غیر عامل، تمهیداتی است که در زمان صلح صورت می گیرد و امروزه مردم نیازمند خدمات متفاوتی بوده و نیز به دنبال محیطی آرام و قابل سکونت درون شهرها با آسایش می باشند و عمده ترین هدف پدافند غیر عامل، ایمن سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت های مورد نیاز مردم است که باید با یک برنامه ریزی و طراحی در توسعه پایدار کشور نهادینه شود. و برای اصلاح زیرساخت های فعلی راهکارهایی با مهندسی مجدد لازم است.

پدافند غیر عامل به دو بخش پدافند سخت و پدافند نرم تقسیم می شود (دکا،۱۳۷۴، ص۲۴). در پدافند سخت اقدامات سخت افزاری مثل اقدامات مهندسی، پیشگیری، پیش بینی و کاهش مخاطرات و در پدافند نرم استفاده از تاکتیک هایی است که مشتمل بر برنامه ریزی و آماده سازی سیستم و سازمان هاست.

همچنین بر اساس سیاست‏ های کلی نظام ، ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب،پدافند غیرعامل این‏گونه تعریف می‏شود: مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‏ ای که موجب افزایش بازدارندگی،کاهش آسیب پذیری،تداوم فعالیت ‏های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می‏ شود.

بنابراین با توجه به تأکید بر محافظت از غیرنظامیان در تعریف پدافند غیرعامل می‏توان دایره‏ ی شمول آن را گسترش داده و بر اساس نگرش عام دفاع غیرنظامی،پدافند غیرعامل را بدین شکل تعریف نمود:

هر اقدام غیر مسلحانه ‏ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی،ساختمان‏ ها،تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شهرای کشور در مقابل بحران‏ هایی  با عامل طبیعی (خشکسالی،سیل، زلزله، رانش، لغزش، طوفان،…) و عامل انسانی (جنگ، شورش‏ های داخلی، تحریم،…..)گردد پدافند غیرعامل خوانده می‏ شود.( حسینی امینی،۱۳۹۰، ص۸)

به طور کلی می‏ توان گفت موضوع پدافند غیرعامل قدمتی به اندازه‏ ی تاریخ زندگی بشر دارد. انسان‏ های اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان خود و همچنین برای کاستن از نگرانی‏ ها به غارها، بالای درختان و دیگر مأمن‏ های طبیعی پناه می‏ بردند. با شکل‏ گیری تمدن‏ های اولیه در جهان که با وقوع جنگ همراه بود، انسان ‏ها اصول اولیه‏ ی پدافند غیرعامل را به صورت جوشن و سپر برای حفاظت انفرادی و برج،بارو، قلاع محکم و مرتفع برای تأمین امنیت گروهی به صورت گسترده‏ ای رواج دادند. وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه‏ های مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه‏ ی دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود. (موحدی نیا،۱۳۸۶، ص۱)

در جریان هجرت پیامبر عظیم الشأن اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفاء و فریب که از اصول پدافند غیرعامل است،مانع از دسترسی کفار قریش به ایشان گردید.( اسکندری ،۱۳۹۰، ص ۲۱ )

استفاده از عوارض طبیعی برای جلوگیری از دسترسی دشمن نیز یکی از اصول همواره مد نظر پدافند غیرعامل است که حضرت امیرالمؤمنین “ع” در نامه‏ی ۱۲ نهج البلاغه می‏فرمایند:

آن‏گاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید می‏ باید قرارگاه شما در دامنه‏ ی کوه ‏ها ،تپه‏ ها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش و حفاظ شما گردد و شما را از دشمن نگهبانی کند.

در صدر اسلام نیز با تکیه بر این اصول ،غزوه‏ی احد با اتکا بر ارتفاعات و گماشتن نگهبانان در نقاط نفوذ و غزوه‏ ی خندق با حفر گودال پیرامون مدینه طرح ‏ریزی شد.